WAWRZYN – Literacka Nagroda Warmii i Mazur za rok 2024

Eliza KĄCKA
Wczoraj byłaś zła na zielono
Laudatio
„Non scholae, sed vitae discimus” – „Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia”. Ta łacińska sentencja, przypisywana Senece, może stanowić jeden z kluczy do lektury książki Elizy Kąckiej „Wczoraj byłaś zła na zielono”. Ta autobiograficzna powieść jest bowiem nie tylko literackim zapisem relacji matki i córki, lecz także głęboką refleksją nad tym, czego uczymy się od siebie nawzajem w życiu, w jego nieoczywistości i różnorodności.
Książka Elizy Kąckiej to próba uchwycenia codzienności, która wymyka się definicjom. Nie jest ani klasyczną opowieścią o macierzyństwie, ani medytacją nad odmiennością. To raczej intymny zapis współistnienia dwóch osób wychodzący poza prosty rodzicielski schemat – opieka, zależność, wychowanie – lecz formujący się w nieustającą wymianę i naukę koegzystencji na poziomie języka, widzenia świata, a przede wszystkim – obecności.
Kącka pisze z niezwykłą uważnością. Ubiera opisywaną przez siebie rzeczywistość w słownictwo czułe, metaforyczne, otwarte. W tej rzeczywistości kolory są stanami ducha, cisza mówi równie wiele co słowa, a sens nie tyle się znajduje, co konstruuje w napięciach, spojrzeniach, niedopowiedzeniach. Komunikacja między córką a matką rozgrywa się głównie w sferach niewerbalnych: w geście, spojrzeniu czy precyzyjnie odtwarzanych rytuałach dnia. To właśnie ten obszar – subtelny i nieoczywisty – staje się przestrzenią najgłębszego porozumienia.
Struktura narracyjna książki podporządkowana jest emocjonalnemu rytmowi, który, w miarę przeczytanych stron, pochłania i hipnotyzuje. Tekst nie prowadzi nas linearnie, lecz podąża za asocjacjami, wewnętrznym pulsem przeżyć. Wymaga to od odbiorcy aktywnego uczestnictwa – nie tyle śledzenia fabuły, co wsłuchiwania się w melodię języka, rejestrowania drobnych drgań znaczeń. Lektura przypomina tu bardziej wspólne milczenie niż wykład – trzeba zwolnić, przestroić się, porzucić przyzwyczajenia.
Bohaterem książki uczyniła Kącka także przestrzeń – Lidzbark Warmiński, opisywany z topograficzną dokładnością i emocjonalną głębią. Staje się on nie tylko miejscem akcji, lecz scenerią psychiczną: realną i symboliczną zarazem. Miastem, w którym każde drzewo, sklep czy zakręt ulicy mogą stać się istotnym punktem na mapie kolejnego doświadczenia. Miasto symbolizujące przestrzeń, w której inność może zaistnieć bez potrzeby jej tłumaczenia: swoisty emblemat świata, który – choć lokalny i pozornie zwyczajny – nosi w sobie uniwersalne napięcia i piękno życia przeżywanego inaczej.
„Wczoraj byłaś zła na zielono” nie serwuje łatwych wzruszeń ani gotowych tez. Nie próbuje edukować ani moralizować. Raczej – zaprasza do obecności przy kimś, kto doświadcza świata inaczej. Autorka unika diagnoz, podkreślając, że nie każda odmienność potrzebuje etykiety. Zamiast tego proponuje alternatywny język – delikatny, poetycki, przełamujący bariery konwencji.
Książka Kąckiej to nie tylko opowieść o byciu rodzicem, ale i ćwiczenie z człowieczeństwa. Uczy skupienia, pokory wobec odmienności. Nie po to, by w szkole życia dostać świadectwo z paskiem ale po to, by mieć w sobie empatię, gotowość do prawdziwego współuczestniczenia w życiu innych, spojrzenia ich oczami, usłyszenia ich ciszy. Tylko wtedy możliwa jest bliskość, oparta nie na podobieństwie, lecz na uważności. Powieść Kąckiej przypomina, że aby naprawdę zobaczyć drugiego człowieka, trzeba najpierw przestać mówić i oczekiwać, a zacząć słuchać i akceptować.
Adrianna Walendziak
WAWRZYN – Literacka Nagroda Warmii i Mazur za rok 2024
nominacje
Kapituła Literackiej Nagrody Warmii i Mazur ogłosiła piątkę finalistów. To publikacje autorów z naszego regionu, które ukazały się na rynku wydawniczym w 2024 roku.
Eliza KĄCKA
Wczoraj byłaś zła na zielono
Bezkompromisowa i brawurowa – taka jest autobiograficzna proza Elizy Kąckiej. To opowieść o podwójnym doświadczeniu pewnej odmienności i nieprzystawalności do narzuconych społecznie ram. O mozolnym, ale pięknym budowaniu trudnej, nieoczywistej relacji. O byciu matką i córką. O życiowym dryfie, performowaniu świata i wydreptywaniu wiedzy. O dzielności. O miłości. O życiu w kokonie i wychodzeniu z niego motylem. O tym, ile mogą znaczyć słowa i jak to jest widzieć je w kolorach.
Bartosz PANEK
Zboże rosło jak las. Pamięć o pegeerach
Nie ma jednej prawdy o PGR-ach – każde funkcjonowało inaczej. Bartosz Panek analizuje codzienność ich mieszkańców, rozmawia z byłymi pracownikami i dyrektorami, wspominającymi czasy zorganizowanego życia i ciężkiej pracy. Pyta o skutki prywatyzacji, społeczne piętno, dziedzictwo materialne i niematerialne oraz to, co zostało z kombinatów trzy dekady po ich likwidacji. Szuka śladów w relacjach, badaniach i mediach.
Katarzyna ROMAN-RAWSKA
Zaśnięcie Anisy. Opowieść o polskich starowierach
Historia starowierów zaczyna się w XVII wieku, gdy opuścili Rosję, buntując się przeciw reformom religijnym. Część z nich osiadła w okolicach Suwałk. Katarzyna Roman-Rawska, potomkini starowierów, opowiada o kobiecej linii swojej rodziny, dumie i wstydzie z pochodzenia, duchowości, codzienności i życiu na marginesie historii.
Erdmute SOBASZEK
Tak
”Świat powstaje poprzez opowieści. Sensualne, oddające szorstkość i chropowatość materii żywego życia słowa Mute budują świat rozpoznający połączenia ludzkiego z pozaludzkim – świat empatii, zaangażowania i odpowiedzialności. Świat, do jakiego trzeba nam powracać.”
Sławomir SOCHAJ
Niedopolska. Nowe spojrzenie na Ziemie Odzyskane
„Niedopolska” to nie tylko klasyczny esej, ale także reportaż, który przenosi czytelnika w różne zakątki Polski, w miejsca, gdzie historia spotyka się z codziennością. Autor z pasją bada losy dzieł sztuki, które po wojnie opuściły „odzyskane” kościoły, przybliżając w ten sposób czytelnikom nie tylko ich artystyczną wartość, ale także emocjonalny ładunek, jaki niosą. Rozmowy z osobistościami kultury, takimi jak Joanna Kuciel-Frydryszak czy Piotr Siemion, dodają książce głębi i osobistego wymiaru, pozwalając na lepsze zrozumienie kontekstu kulturowego tego regionu.
Wawrzyn przyznaje kapituła w składzie: dr hab. Joanna Chłosta-Zielonka, prof UWM, Krzysztof Dąbkowski, Paweł Dobrowolski, Kornelia Kurowska, Robert Lesiński, dr hab. Joanna Szydłowska, prof. UWM, Adrianna Walendziak, Joanna Wilengowska.